Պետոության իրավաքաղաքական հայեցակարգը և ազգի ու պետության ճակատագիրը

Վարուժան Ավետիսյան

ՍԱՀՄԱՆՈՒՄ

Պետության իրավաքաղաքական հայեցակարգը պետության անձնագիրն է, որը պարունակում է տվյալ պետությունում պաշտոնապես և/կամ սովորութորեն ընդունված համակարգված հայացքներ և պատկերացումներ հետևյալ հիմնարար հարցերի վերաբերյալ.

1. Պետության տիտղոսակիր ազգի էթնոմշակութային և/կամ քաղաքական ինքնություն և նրա անօտարելի իրավունքներ:
2. Պետության առաջացման (երբեմն՝ նաև շարունակականության) իրավաքաղաքական հիմքեր:
3. Պետության տարածքի պարամետրներ և հարևան պետությունների հետ տարածքային հարցեր:
4. Պետության առաքելություն, արժեսկզբունքային ուղենիշներ և գործառույթներ:
5. Պետության կառավարման ձև, պետական կառուցվածքի ձև և քաղաքական ռեժիմ:
6. Տվյալ պետության և ազգի պատմական, աշխարհաքաղաքական և/կամ այլ առանձնահատկություններով պայմանավորված հարցեր (օրինակ, հայության և Հայաստանի համար՝ Ցեղասպանության, Հայրենիքի վերատիրացման, Սփյուռքի):

ՏԱՐԱՏԵՍԱԿՆԵՐ

Պետության իրավաքաղաքական հայեցակարգերը կարող են լինել.

1. Պատմական-էվոլյուցիոն (նեղ իմաստով), որի պարագայում տվյալ պետության իրավաքաղաքական հայեցակարգը ձևավորվել է պատմականորեն՝ մինչ արդի միջազգային իրավունքի կայացման փուլը, այնուհետև պաշտոնապես և/կամ սովորութորեն ինտեգրվել է միջազգային իրավունքին: Օրինակ՝ Իրան, Մեծ Բրիտանիա և այլն:
2. Միջազգային-իրավական, որի պարագայում տվյալ պետության իրավաքաղաքական հայեցակարգը բխում է միջազգային իրավունքին համապատասխան՝ որպես ազգային-ազատագրական հաղթական պայքարի և/կամ միջազգային հարաբերությունների գերակա սուբյեկտների (մեծ տերությունների և/կամ նրանց դաշինքների և/կամ իրավասու կազմակերպությունների) կողմից ստեղծման և/կամ ճանաչման միջոցով այդ պետության հիմնադրման հանգամանքից: Օրինակ՝ 1-ին համաշխարհային պատերազմից արդյունքներով ճանաչված և/կամ հիմնադրված մերձավորարևելյան և եվրոպական պետություններ, այդ թվում՝ 1918-20 թթ. Հայաստանի Հանրապետություն:
3. Օկուպացիոն, որի պարագայում տվյալ պետության իրավաքաղաքական հայեցակարգը հիմնված է ապօրինի կամ օրինական օկուպացիայի միջոցով օկուպանտին ձեռնտու կերպով տվյալ պետության մինչօկուպացիոն իրավաքաղաքական հայեցակարգի վերանայումների վրա: Օրինակ՝ օկուպացիոն է 1921 թ. մարտի 16-ի Մոսկվայի և հոկտեմբերի 13-ի Կարսի պայմանագրերով և դրանցից բխող/դրանցով պայմանավորված հետագա այլ ապօրինի օկուպացիոն ակտերով 1918-20 թթ. Հայաստանի Հանրապետության իրավաքաղաքական հայեցակարգի վերանայումների հիման վրա ձևավորված ներկայիս՝ այսպես կոչված երրորդ հանրապետության իրավաքաղաքական հայեցակարգը: Օկուպացիոն են նաև 2-րդ համաշխարհային պատերազմի ավարտին օկուպացված Գերմանիայի և Ճապոնիայի՝ օկուպացիայի պայմանների հիման վրա վերանայված իրավաքաղաքական հայեցակարգերը:

Հատկանշական է Թուրքիայի օրինակը: Այն 1-ին համաշխարհային պատերազմի արդյունքներով պետք է հաշտվեր օկուպացիոն իրավաքաղաքական հայեցակարգի հետ, սակայն քեմալական շարժման և բոլշևիկյան Ռուսաստանի մեծածավալ աջակցության շնորհիվ կարողացավ պարտադրել նոր իրավաքաղաքական հայեցակարգ և, բացի Հայկական և Քրդական հարցերի և Հայաստանի Հանրապետության հետ սահմանի խնդիրներից, մնացյալ առումներով հաստատագրեց այն Լոզանի պայմանագրով:

ՀԻՄՔԵՐ

Իրավաքաղաքական հայեցակարգերը ձևավորվում և գործառում են՝ ա) պաշտոնական փաստաթղթերի՝ միջազգային և ներազգային իրավական ակտերի, ծրագրային-ռազմավարական և քաղաքական փաստաթղթերի և/կամ բ) ոչ պաշտոնական՝ դոկտրինալ կամ այլ բնույթի դրույթների՝ տվյալ պետության մեջ հանրային կոնսենսուսի կամ հանրության մեծ մասի շրջանում սովորութորեն ընդունվելու փաստի հիման վրա:

ԱԶԳԻ ՈՒ ՊԵՏԱԿԱՆՈՒԹՅԱՆ ՃԱԿԱՏԱԳԻՐ

Իրավաքաղաքական հայեցակարգը կանխորոշում է տվյալ պետության արտաքին ու ներքին ռազմավարությունը և դրանք սպասարկող վերնախավի որակը:

Ըստ այդմ՝ այն կանխորոշում է տվյալ պետության և ազգի ճակատագիրը:

Օրինակ՝ օկուպացիոն իրավաքաղաքական հայեցակարգը երբեք չի կարող ծնել պասիոնար ռազմավարություն և ընտրախավ, այլ ընդամենը օկուպանտին սպասարկող ռազմավարություն և վերնախավ:

Լինում են դեպքեր, երբ, ժամանակի ընթացքում, որպես կանոն՝ օկուպանտի բարեհաճության կամ նրա ազդեցության կորստի պարագայում, օկուպացիոն իրավաքաղաքական հայեցակարգը կարող է համապատասխանաբար վերանայվել կամ փոփոխվել:

Ներկայիս Հայաստանի Հանրապետության իրավաքաղաքական հայեցակարգը, ինչպես արդեն նշվեց, օկուպացիոն է:

Ուստի, քանի դեռ գործում է այդ հայեցակարգը, Հայաստանի Հանրապետությունն օբյեկտիվորեն չի կարող կայանալ որպես ինքնիշխան պետություն և ապահովել հայության կենսական շահերի իրացումը:

Ավելին, քանի որ Հայաստանի Հանրապետության պարագայում ռուս-թուրքական օկուպացիոն հայեցակարգը չի ենթադրում ինքնիշխան հայկական պետության առկայություն, այլ Հայաստանը դիտում է որպես Հարավային Կովկասի ենթաբաղադրիչ քվազիպետություն Ռուսաստանի կամ Թուրքիայի ենթակայության ներքո՝ հետագա լուծարման, ձուլման ու ոչնչացման հեռանկարով, ապա դրա մեջ և դրա հիման վրա բոլոր հավանական լուծումները փակուղային են և կործանարար:

1988-ին սկսված Արցախյան շարժման մասնակի հաջողության շնորհիվ հնարավոր եղավ որոշ ժամանակով մասամբ խախտել և վերանայել օկուպացիոն իրավաքաղաքական հայեցակարգը և դրա մեջ ներմուծել Հայկական հարցի լուծման և 1918-20 թթ. Հայաստանի Հանրապետության միջազգային-իրավական հայեցակարգի տարրեր, որոնք հողի վրա ներկայացան Արցախի մի մասի փաստացի ազատագրմամբ, ինչպես նաև հիմնականում անուղղակիորեն և մասնակիորեն ամրագրվեցին պաշտոնական փաստաթղթերում, այդ թվում՝ Անկախության մասին հռչակագրում և նրան հղում տվող Սահմանադրության նախաբանում:

Միևնույն ժամանակ, ընդհանուր առմամբ և հիմնականում մնացինք ռուս-թուրքական համատեղ օկուպացիայի արդյունք ՀԽՍՀ իրավահաջորդության^ վրա հիմնված օկուպացիոն իրավաքաղաքական հայեցակարգի շրջանակում և առ այսօր պետությունն ու նրա ռազմավարությունը փորձում ենք կայացնել ու գործադրել դրան համապատասխան:

Եվ, ցավալիորեն դեռ կանգ չենք առնում, թեև օբյեկտիվորեն ակնհայտ է, որ ձախողել ենք մեր հասակից վեր թռչելու այդ մանկամիտ փորձը՝ անխուսափելիորեն հանգելով 2020-ի պատերազմական դավադիր պարտությամբ երևակված դավաճանական կառավարմանն ու դրանից հետո ակնառու դարձած պետականության լուծարման ընթացքին:

ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՕԿՈՒՊԱՑԻՈՆ ԻՐԱՎԱՔԱՂԱՔԱԿԱՆ ՀԱՅԵՑԱԿԱՐԳԻ ԻՐԱԿԱՆԱՑՄԱՆ ՓՈՒԼԵՐ

Անկախության վերականգնումից հետո Հայաստանի օկուպացիոն իրավաքաղաքական հայեցակարգի իրականացումն օբյեկտիվորեն դրսևորվում է հետևյալ փուլերի հաջորդականությամբ.

1. ՀԽՍՀ պլյուս ԼՂԻՄ – (կեղծ միացման փուլ)^:
2. ՀԽՍՀ – (զուտ ՀԽՍՀ առանց ԼՂԻՄ փուլ):
3. ՀԽՍՀ մինուս – (օկուպացիոն իրավաքաղաքական հայեցակարգի առաքելության ավարտի՝ հայոց պետականության վերացման փուլ, ինչը ենթադրում է ՀԽՍՀ մինուս հայկական ազգային ինքնություն, ինքնիշխանություն և պետության տիտղոսակիր հայ ազգի մեծամասնություն, պետության լուծարման այլ դրսևորումներ, ինչպես նաև անխուսափելիորեն՝ հավելյալ տարածքային զիջումներ):

ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՕԿՈՒՊԱՑԻՈՆ ԻՐԱՎԱՔԱՂԱՔԱԿԱՆ ՀԱՅԵՑԱԿԱՐԳԻ ԲՆՈՒԹԱԳԻՐ

1. Պետության տիտղոսակիր ազգի էթնոմշակութային ինքնությունը որոշակի չէ, լղոզված է, փոխարենը ներդրվում է «հայաստանցի» արհեստական և անբովանդակ ինքնությունը, որը ենթադրում է նաև հայությանը քանակով գերազանցող այլազգիների առկայություն և հայության տիտղոսակիր ինքնիշխանության ու ինքնության վերացման հավանականություն: Ընդ որում՝ «հայաստանցի» արհեստական քաղաքական ինքնությունը տարանջատվում, իսկ որոշ հարցերում՝ նույնիսկ հակադրվում է ՀՀ քաղաքացիություն ունեցող արտերկրաբնակ հայության հատվածի՝ ՀՀ քաղաքացիությունից և ամբողջ արտերկրահայության՝ հայ էթնոմշակութային ինքությունից բխող անօտարելի իրավունքներին: Եվ դա ամրագրված է Սահմանադրությամբ և օրենքներով:

Ընդ որում՝ հատուկ դիտավորությամբ անտեսվում է այն հանգամանքը, որ հայության մեծ մասը ՀՀ տարածքում չի բնակվում և/կամ ՀՀ քաղաքացիություն չունի, քանի որ ՀՀ մեծ մասն օկուպացված է, իսկ հայերը՝ հայրենազրկված ու Հայրենիքից հարկադրաբար հեռացած: Ընդհակառակը, պետությունն անուղղակիորեն և ուղղակիորեն լեգիտիմացնում է այս ամենը և Սահմանադրության մակարդակով անջրպետում է ՀՀ քաղաքացի և ոչ քաղաքացի հայերին, ինչպես նաև Հայաստանում բնակվող և չբնակվող ՀՀ քաղաքացիներին՝ խափանելով ՀՀ քաղաքական կյանքին նրանց մասնակցության հնարավորությունը: Հայ ազգի և Հայաստանի Հանրապետության անօտարելի իրավունքները ոչ միայն չեն հետապնդվում, այլև անտեսվում, նույնիսկ՝ մերժվում և հակադրվում են պետական քաղաքականությանը՝ որպես պետության շահերին վնասող հանգամանքներ: Ասվածն առաջին հերթին վերաբերվում է Ցեղասպանության ճանաչման և հատուցման օրակարգին, Հայրենիքի դեօկուպացմանն ու վերատիրացմանը, Սփյուռքի համար Հայաստանը որպես Հայրենիք կայացնելուն, ինչպես նաև համայն հայությունը որպես «Հայաստան» կենտրոնի շուրջ համախմբված միասնական ու ամբողջական «Հայկական աշխարհ» դիտելուն և կազմավորելուն:

2. Պետությունն առաջացել է 1990 թ. օգոստոսի 23-ի ՀՀ անկախության հռչակագրի և 1991 թ. սեպտեմբերի 21-ի անկախության հանրաքվեի հիման վրա՝ ԽՍՀՄ լուծարման/փլուզման^ համատեքստում՝ ՀԽՍՀ վարչական տարածքի վրա՝ uti possidetis սկզբունքով:

Անկախության հռչակագրում և հռչակագրին հղում տվող ՀՀ Սահմանադրությամբ 1918-20 թթ. Հայաստանի Հանրապետության ժողովրդավարական ավանդույթները շարունակելու մասին դրույթը չի համարվում որպես 1918-20 թթ. Հայաստանի Հանրապետության շարունակության (կոնտինիուտետ) արձանագրում, այլ ընդամենը որպես հավատարմության հայտարարություն առ ազգային պետականության ավանդույթներ: Ընդ որում՝ անտեսվում է այն հանգամանքը, որ ՀԽՍՀ-ն պետություն չի եղել, այլ ԽՍՀՄ վարչատարածքային միավոր, ուստի ՀԽՍՀ-ն չէր կարող լինել ներկայիս Հայաստանի Հանրապետության իրավանախորդ:

3. Պետության տարածքը և սահմանները համընկնում են ԽՍՀՄ փլուզման պահի դրությամբ եղած ՀԽՍՀ վարչական տարածքին ու դրա սահմաններին: Ըստ այդմ՝ պետության տարածքը կազմում է 29.800 քառ. կմ: Հարևանների հետ տարածքային հարցեր չկան, եթե նրանք ճանաչում են տարածքի նշված պարամետրները:

«ՀԽՍՀ պլյուս ԼՂԻՄ» կեղծ միացման և «զուտ ՀԽՍՀ առանց ԼՂԻՄ» փուլերում Արցախի հարցը Ադրբեջանի կազմից Արցախի ինքնորոշման հարց է, այլ ոչ թե Հայկական հարցի բաղկացուցիչ մաս և, առավել ևս, ոչ 1918-20 թթ. Հայաստանի Հանրապետության տարածքային ամբողջականության վերականգնման հարց: Արցախում բնակվող հայությունը, թեև բաղկացած է ՀՀ քաղաքացիներից, ունի ՀՀ-ում բնակվող հայությունից տարբեր քաղաքական ինքնություն, այսինքն՝ առանձին քաղաքական ազգ է:

Արդեն ներկայումս իրականացվող «ՀԽՍՀ մինուս» փուլում Արցախի վերջին կտորի ադրբեջանական զավթումից և արցախցիների բռնագաղթից հետո հայտարարվեց, որ Արցախի հարց չկա, իսկ արցախցիները ՀՀ քաղաքացիներ չեն և եթե ցանկանում են, կարող են ՀՀ քաղաքացիություն ստանալ:

4. Պետության իրական առաքելությունը օկուպացիայի ապահովումն է, ինչն առաջին հերթին դրսևորվում է 1920-21 թթ. ռուս-թուրքական օկուպացիայի արդյունքներով ձևավորված տարածաշրջանային ռուս-թուրքական ճարտարապետության պահպանության և հայկական գործոնի կայացումը բացառելու գերակայություններով:

Ի կատարումն այդ առաքելության՝ մինչ 2020-ի պատերազմը («ՀԽՍՀ պլյուս ԼՂԻՄ» կեղծ միացման փուլ) ձևականորեն ու կեղծաբար հռչակված Արցախի անվտանգության երաշխավորի պարտավորությունը պատերազմից հետո զրոյացվեց և մինչ 2021 թ. հունիսյան արտահերթ ընտրությունների ժամանակվա «զուտ ՀԽՍՀ առանց ԼՂԻՄ» փուլում վերածվեց այդ պարտավորությունը Կոսովոյի տարբերակով «անջատում հանուն փրկության» սկզբունքով ու հեռանկարով միջազգային հանրությանը պատվիրակելու խաբեական թեզով, իսկ արդեն ընտրություններից հետո իրականացվող վերջին՝ «ՀԽՍՀ մինուս» կամ ավելի պարզ ասած՝ պետականության լուծարման, փուլում Արցախը ճանաչվեց որպես Ադրբեջանի մաս: «Զուտ ՀԽՍՀ առանց ԼՂԻՄ» փուլում Արցախին դեռևս ցուցաբերվում էր նվազագույն ֆինանսատնտեսական, ինչպես նաև նվազագույն և, որպես կանոն՝ ձևական-իմիտացիոն, բնույթի միջազգային-իրավական աջակցություն: Սակայն դա ևս մինչև հետագա զրոյացում միտմամբ օբյեկտիվորեն նվազեց և Արցախի վերջնական զավթումից ու հայաթափումից հետո՝ արդեն «ՀԽՍՀ մինուս» ներկայիս փուլում, վերացավ: Զուգահեռաբար՝ մեկնարկել է Թուրքիայի ուղղությամբ օկուպացիոն հայեցակարգի միջազգային-իրավական լեգիտիմացման գործընթաց և դրանից բխող մի շարունակություն, ինչը ենթադրում է Թուրքիայի հետ շփման գիծը որպես միջպետական սահման ճանաչելու, Ցեղասպանության ճանաչման և հատուցման օրակարգից հրաժարվելու, Հայաստանը թուրք-ադրբեջանական ազդեցության տիրույթում «ՀԽՍՀ մինուս» տարածքի վրա որպես հայ-ադրբեջանական մեռնող քվազիպետության վերածելու հաջորդական քայլեր: Ըստ այդմ՝ պետության արժեսկզբունքային ուղենիշները, որ նախկինում կեղծմամբ ներկայացվում էին համազգային իղձերի, ազգային-պատմամշակութային հիշողության և արքետիպերի համատեքստում, ներկայումս մերկացել են և ի ցույց են դրվում դրանք բացեիբաց մերժելու և հայոց պետականության վերացման ու հայկական գործոնի զրոյացման օկուպացիոն վերջնանպատակին ծառայեցվող՝ ըստ էության որպես ««ՀԽՍՀ մինուս» տարածքում բնակվող հայաստանցի նոր ազգ» քաղաքական ինքնությամբ վերակազմավորվելու և ապրելու համատեքստում: Պետության գործառույթները ծառայում են այս հակապետական առաքելությանը և դրանից բխող արժեսկզբունքային ուղենիշներին: Որպես հետևանք՝ պետությունը կայացել է որպես հայ ինքնության և հայոց պետականության դեմ գործող թշնամական համակարգ, որի գործունեության վերջնարդյունքը պետք է լինի այս երկու հիմնարժեքների վերացումը:

5. Պետությունը կառուցվածքի ձևով ունիտար է, ինչը պատմական իրողություններից բխող փաստ է:

Պետությունը կառավարման ձևով հռչակված է որպես հանրապետություն, մինչդեռ իրական բովանդակությամբ այն այսպես կոչված երրորդ հանրապետության օկուպացիոն իրավաքաղաքական հայեցակարգի սպասարկման համար ստեղծված կիսագաղութային ճամբարապետություն է: Քաղաքական ռեժիմն իրականում քողարկված-փափուկ ամբողջատիրություն է, որն ապահովում է հակահայ և հակապետական օկուպացիոն իրավաքաղաքական հայեցակարգից բխող գաղափարաբանության վրա հիմնված հակահայ և հակապետական պետության առաքելության, արժեսկզբունքային ուղենիշների և գործառույթների իրականացումը:

Ասվածի ապացույցներից են Հայաստանի տարածքի, ազգային ինքության, արքետիպերի, Հայրենիքի և պետության հակադրման, «խաղաղության» օրակարգի, տարածաշրջանայնացման, պետական խորհրդանիշների վերանայման, Ցեղասպանության ուրացման և բոլոր մյուս հայեցակարգային թեզերը, որոնք պետությունը զավթած և նրա անունից հանդես եկող սպասարկու ռեժիմն այսպես կոչված երրորդ հանրապետության օկուպացիոն իրավաքաղաքական հայեցակարգի իրականացման ներկայիս վերջին փուլում («ՀԽՍՀ մինուս», կամ, որ նույնն է՝ մի նոր Բաթումի պայմանագրով Հայաստանը Թուրքիայի վիլայեթ դարձնելու) մեթոդաբար դնում է շրջանառության մեջ և ձգտում է կյանքի կոչել:

ԵԶՐԱՀԱՆԳՈՒՄ ԵՎ ԱԶԳԱՅԻՆ ԻՐԱՎԱՔԱՂԱՔԱԿԱՆ ՀԱՅԵՑԱԿԱՐԳԻ ԲՆՈՒԹԱԳԻՐ

Բոլոր փորձերն ու ճիգերը՝ ուղղված օկուպացիոն իրավաքաղաքական հայեցակարգի հիման վրա և դրա շրջանակներում աղետը կասեցնելուն և պատմության անիվը շուռ տալուն, այդ թվում՝ Արցախը վերաազատագրելուն և Հայաստանի Հանրապետությանը միացնելուն, դատապարտված են ձախողման:

Անհրաժեշտ է ազգային իրավաքաղաքական հայեցակարգ, ըստ դրա՝ ռազմավարություն և ընտրախավ և, ըստ այդմ՝ ժողովրդի ազգայնացում, համախմբում ու նրա անսպառ ուժի գործադրում:

Ըստ այդմ՝ պետք է դադարեցնել օկուպացիոն իրավաքաղաքական հայեցակարգի վերարտադրությունն ու սնուցումը, ինչի դրսևորումներից են այն տեսակետները, թե ներկայիս Հայաստանի Հանրապետությունը հիմնադրվել է 1990-91 թթ., թե Արցախն ունի ինքնորոշման իրավունք և ըստ այդմ անկախացել է, մնացել է միայն այդ անկախությունը ճանաչել:

Կամ թե՝ հայ ժողովուրդն ինքնորոշվել է 1991 թ. սեպտեմբերի 21-ի հանրաքվեով:

Այդ հանրաքվեն, Արցախում 1991 թ. դեկտեմբերի 10-ին անցկացված հանրաքվեն, ինչպես նաև դրանց հետ կապված ակտերն ու գործողություններն ընդամենը պետք է դիտել որպես օտար տիրապետությունից ազատ ապրելու կամաարտահայտության դրսևորումներ:

Որևէ այլ առմամբ դրանք ազգային ինքնախայտառակության ցուցանիշներ են: Ուստի դրանք պետք է մոռացության տալ որևէ այլ առմամբ, առաջին հերթին՝ որպես պետության հիմնադրման նպատակով ազգային ինքնորոշման ակտեր:

Օկուպացված պետություն լինելով՝ որպես գաղութային տարածք uti possidetis սկզբունքով անկախանալու թեզն առաջ տանելն ազգային պետականությունից և իրավաքաղաքական ժառանգությունից կամովին հրաժարվելու ուղիղ ճանապարհ է:

Այդպես անկախացել են միջինասիական հանրապետությունները, բայց ոչ մենք:

Եթե բալթյան հանրապետությունները Մոլոտով-Ռիբենտրոպ պակտի հետևանքով օկուպացվեցին, ապա մենք՝ Լենին-Քեմալ պակտի:

Եվ, ինչպես նրանք վերաանկախացան Մոլոտով-Ռիբենտրոպ պակտի դատապարտմամբ՝ դրա հետևանքների վերացման համատեքստում, այնպես էլ մենք պետք է ամրագրենք մեր անկախության վերականգնումը՝ Լենին-Քեմալ պակտի դատապարտման և դրա հետևանքների վերացման համատեքստում:

Ստեղծված իրավիճակում, հաշվի առնելով նաև մեր՝ էապես թուլացած լինելու պարագան և հատկապես այդ պատճառով արտաքին լծակներին ևս դիմելու անհրաժեշտությունը, մենք պետք է որդեգրենք պատմականի անհրաժեշտ տարրերով միջազգային-իրավական իրավաքաղաքական հայեցակարգ, որը պետք է բխի ներկայիս Հայաստանի Հանրապետության՝ որպես 1918-20 թթ. Հայաստանի Հանրապետության շարունակության (կոնտինիուտետ) հայեցադրույթից:

Ըստ մեկ և միակ Հայաստանի Հանրապետության իրավաքաղաքական հայեցակարգի.

1. Պետության տիտղոսակիր ազգը հայ ազգն է՝ իր բազմահազարամյա յուրատիպ էթնոմշակութային ինքնությամբ: Հայաստանում ապրում են և կարող են ապրել նաև այլազգիներ՝ ՀՀ քաղաքացու կամ ոչ քաղաքացու կարգավիճակով: Բոլոր դեպքերում՝ հայությունը պետք է մեծամասնություն կազմի և որոշիչ ձայն ունենա իր և իր պետության ճակատագրական հարցերում:

Հայության և Հայաստանի անօտարելի իրավունքները, առաջին հերթին՝ յուրային ինքնությունը պահպանելու և զարգացնելու, Ցեղասպանության ճանաչման, հատուցման, Հայրենիքի վերատիրացման, ներառյալ՝ ՀՀ դեռևս օկուպացված տարածքի դեօկուպացման, Հայաստանը հայության համար համախմբող կենտրոն և միասնական Հայրենիք դարձնելու, այդ նպատակով՝ մեծ հայրենադարձության և պետության կյանքում հայության առավելագույն մասնակցության ապահովման առումներով գերակա են:

2. Հայաստանի Հանրապետությունը հիմնադրվել է 1918 թ. մայիսի 28-ին և միջազգայնորեն ճանաչվել է 1920 թ. հունվար-ապրիլ ամիսների ընթացքում: Չկա և չի կարող լինել երրորդ հանրապետություն: Նաև՝ քանի որ չի եղել և չէր կարող լինել երկրորդ հանրապետություն:

Կա մեկ և միակ հանրապետություն՝ 1918-ին հիմնադրված Հայաստանի Հանրապետությունը:

3. 1920-21 թթ. բոլշևիկյան Ռուսաստանը և քեմալական Թուրքիան օկուպացրել են Հայաստանի Հանրապետությունը, մասնատել և բռնակցել են նրա տարածքը:

1990-91 թթ. ԽՍՀՄ փլուզման համատեքստում տեղի ունեցած ազգային-ազատագրական պայքարի շնորհիվ Հայաստանի Հանրապետության անկախությունը վերականգնվել է նրա մասամբ դեօկուպացված տարածքի (ՀԽՍՀ + ԼՂԻՄ + մյուս դեօկուպացված տարածքներ) վրա: 2020 թ. պատերազմի և հաջորդած ագրեսիաների հետևանքով, ԼՂԻՄ մի մասը, նախկինում դեօկուպացված մյուս տարածքները և ՀԽՍՀ վարչական տարածքի որոշ հատվածներ վերաօկուպացվել են: Ներկայիս Հայաստանի Հանրապետությունը 1918-ին հիմնադրված Հայաստանի Հանրապետության շարունակությունն է (կոնտինիուտետ) ^: Արցախն ամբողջությամբ Հայաստանի Հանրապետության մաս է, իսկ Արցախի անկախության մասին տեսակետն անջատողականություն է՝ ուղղված ՀՀ տարածքային ամբողջականության դեմ:

4. Պետության սահմանները.

• Իրանի հետ՝ համընկնում են Իրանի (Պարսկաստանի) և Ռուսական կայսրության սահմաններին,
• Վրաստանի և Ադրբեջանի հետ՝ որոշվել են Ազգերի լիգայի 1920 թ. փետրվարի 24-ի զեկույց-առաջարկով,
• Թուրքիայի հետ՝ որոշվել են Վուդրո Վիլսոնի 1920 թ. նոյեմբերի 22-ի Իրավարար վճռով:

Ըստ այդմ՝ Հայաստանի Հանրապետության միջազգայնորեն ճանաչված տարածքը կազմում է ավելի քան 164 հազ քառ կմ:

5. Պետության առաքելությունը Հայկական բարձրավանդակի բնիկ հայ ազգի՝ որպես իր Հայրենիքում բնակվող և Հայրենիքի հետ ինքնության պահպանումը երաշխավորող կենսունակ կապի մեջ գտնվող օտարերկրաբնակ հատվածներից բաղկացած ամբողջական ու միասնական հայ էթնոմշակութային հանրության, համամարդկային առաքելության իրականացման ապահովումն է:

Այս առաքելության իրականացման գերակա պայմանն է՝ երաշխավորել հայ անհատի և հայ ազգի, ինչպես նաև նույն անհատական և ազգային առումներով՝ Հայաստանի Հանրապետությունում բնակվող ազգային փոքրամասնությունների և նրանց առանձին ներկայացուցիչների ստեղծարար կենսագործունեությունը: Պետության այս առաքելությունն առաջին հերթին ենթադրում է Հայաստանի Հանրապետության օկուպացված տարածքի դեօկուպացիան և վերահայացումը (հայրենադարձության, ինքնությունը վերագտնելու և այլ միջոցներով), Թուրքիայի և Ադրբեջանի հետ հատուցման օրակարգով հարաբերությունների կարգավորումը, ինչպես նաև զուգահեռաբար՝ Հայաստանի Հանրապետության՝ որպես միջտարածաշրջանային ու միջքաղաքակրթական կամուրջ-ամրոց աշխարհառազմավարական նախագծի, կայացումն ու զարգացումը՝ Հայաստանի Հանրապետությունը դարձնելով համայն հայությանը համախմբող «Հայկական աշխարհ» ցանցապետության առանցք և միջուկ:

6. Պետությունը կառուցվածքի ձևով ունիտար է:

Միևնույն ժամանակ՝ Հայաստանի Հանրապետության օկուպացված տարածքների դեօկուպացման, առավել ևս՝ հետագայում Հայկական բարձրավանդակի այլ հատվածների վրա նոր պետական կազմավորումների առաջացման (այդ թվում՝ Հայաստանի Հանրապետության աջակցությամբ տարածաշրջանի պետականազուրկ ժողովուրդների ազատագրական պայքարի շնորհիվ) հավանականության հաշվառմամբ՝ կարող են դիտարկվել նաև դաշնության և/կամ համադաշնության տարբերակներ: Զուգահեռաբար՝ պետք է դիտարկել նաև Մեծ Մերձավոր Արևելքում Հայաստանի Հանրապետության գործուն մասնակցությամբ նոր տիպի միջպետական կազմավորումների կայացման հնարավորություններ: Պետությունը կառավարման ձևով հանրապետություն է: Պետության քաղաքական ռեժիմն ազգային-ժողովրդավարական է:

Առկա հակահայ և հակապետական իրավաքաղաքական հայեցակարգը մերժելու, դրա աղետալի հետևանքները հաղթահարելու և, զուգահեռաբար՝ ազգային իրավաքաղաքական հայեցակարգ որդեգրելու ու դրա հիման վրա արդյունավետ ռազմավարությամբ ազգի և պետականության ապագան երաշխավորելու համար նպատակահարմար է վերը նշվածի հաշվառմամբ ընդունել Հայաստանի Հանրապետության հիմնադրման, վերաանկախացման և դեօկուպացիայի մասին հռչակագիր՝ «Հայաստանի Հանրապետության վերականգնման մասին հռչակագիր» (այսուհետև՝ Հռչակագիր) անվանմամբ:

Հռչակագիրը պետք է ընդունվի հանրաքվեով (Հայաստանի Հանրապետությունում և արտերկրում բնակվող Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիների մասնակցությամբ) և հարցմամբ (Հայաստանի Հանրապետությունում և արտերկրում բնակվող Հայաստանի Հանրապետության ոչ քաղաքացի ազգությամբ հայերի հնարավոր առավելագույն մասնակցությամբ):

Հռչակագիրը նպատակահարմար է ընդունել ի կատարումն «Հայաստանի անկախության մասին» 1990 թ․ օգոստոսի 23-ի հռչակագրով նախատեսված՝ «Անկախ պետականության հաստատման գործընթացի ամբողջացման» պահանջի:

Բոլոր դեպքերում՝ Հռչակագիրը, ի թիվս վերանայման ենթակա փաստաթղթերի, պետք է ըստ այդմ քննադատաբար անդրադառնա նաև Հայաստանի անկախության մասին 1990 թ․ օգոստոսի 23-ի հռչակագրին, վերանայի այն անհրաժեշտ մասով և վերահաստատի 1918 թ. հիմնադրված Հայաստանի Հանրապետության շարունակականությունից (կոնտինիուտետ) բխող իրավաքաղաքական հայեցակարգի ամբողջական և վերջնական համակարգը:

 

---

 

1 Իրականում ՀԽՍՀ-ն նախ եղել է որպես ՀՀ տարածքի մի մասի վրա միջազգայնորեն չճանաչված Խորհրդային Ռուսաստանի օկուպացիոն իշխանության կարգած օկուպացիոն վարչակազմի ենթակայությամբ ապօրինի քվազիպետություն, այնուհետև նույն օկուպացիայի շարունակության տրամաբանության մեջ դարձել է ԽՍՀՄ վարչատարածքային միավոր: ՀԽՍՀ-ն չի եղել ո՛չ պետություն, ո՛չ միջազգային իրավունքի սուբյեկտ: Ուստի ՀԽՍՀ-ն չէր կարող լինել 2-րդ հանրապետություն և նոր պետության իրավանախորդ: Ըստ այդմ՝ այսպես կոչված «3-հանրապետություն» արտահայտությունն ինքնին տգիտություն է որպես գիտական կամ նույնիսկ որպես հրապարակախոսական կատեգորիա և աճպարարություն է՝ որպես օկուպացիոն իրավաքաղաքական հայեցակարգի ապօրինի լեգիտիմացման հնարք: