Այսօր (2024 թ․ նոյեմբերի 23-ին), Երևանում՝ Անի Պլազա հյուրանոցում, տեղի ունեցավ ԱՄՆ նախագահ Վուդրո Վիլսոնի՝ Հայաստանի և Թուրքիայի միջև սահմանը որոշող իրավարար վճռի 104-ամյակին նվիրված համաժողով, (ստորագրված և կնքված 1920թ․ նոյեմբերի 22-ին):

Կից համաժողովի մասնակիցների անունից բաց նամակ՝ ուղղված ԱՄՆ նախագահ Ջո Բայդենին և ընտրված նախագահ Դոնալդ Թրամփին։

Բաց նամակ նախագահ Ջո Բայդենին և ընտրված նախագահ Դոնալդ Թրամփին՝ Վուդրո Վիլսոնի՝ Թուրքիայի և Հայաստանի սահմանը որոշող իրավարար վճռի 104-ամյակի առիթով

Մեծարգո նախագահ Բայդեն և ընտրված նախագահ Թրամփ,

Մենք՝ Վուդրո Վիլսոնի իրավարար վճռի 104-ամյակին նվիրված համաժողովի մասնակիցներս, ձեզ ենք գրում՝ արտահայտելու մեր խորը հարգանքը արդարության, միջազգային իրավունքի և մարդասիրության սկզբունքերի նկատմամբ, որոնք մարմնավորված են նախագահ Վիլսոնի գործողություններում։

Այս կարևոր առիթով մենք կոչ ենք անում Միացյալ Նահանգների ղեկավարությանը վերահաստատել իր նվիրվածությունը այս բախտորոշ որոշման ձևավորած արժեքներին և ընդգծել դրա կարևորությունը՝ տարածաշրջանային կայունության և ԱՄՆ-Հայաստան հարաբերությունների ապագայի համար։

1920թ. նոյեմբերի 22-ին նախագահ Վիլսոնը ստորագրեց և Միացյալ Նահանգների Մեծ կնիքով կնքեց Իրավարար վճիռը, որով որոշվում էր Հայաստանի և Թուրքիայի միջև սահմանը՝ ըստ Փարիզի խաղաղության համաժողովի հայցի (1920թ. ապրիլի 26) և Սևրի պայմանագրի (1920թ. օգոստոսի 10):

Այս որոշումը հիմնված էր ինքնորոշման, արդարության և տառապյալ բնակչության պաշտպանության սկզբունքների վրա։

Հայ ժողովրդի համար, որը նոր-նոր էր ուշքի գալիս Հայոց ցեղասպանությունից, Վիլսոնի միջամտությունը ոչ միայն հույսի խորհրդանիշ էր, այլև համաշխարհային հարթակում ԱՄՆ-ի բարոյական առաջնորդության դրսևորում։

Վիլսոնի ժառանգությունը դիվանագիտությունից անդին է։ Նրա առաջնորդությամբ իրականացված Միջինարևելյան նպաստամատույցի (Near East Relief) օգնության ծրագրերը փրկեցին հարյուր հազարավոր հայ որբերի և ցեղասպանությունը վերապրածների կյանքը։ Այս քայլերը ցույց տվեցին Ամերիկայի կարեկցելու ունակությունը ու մարդասիրական օգնության համար միջազգային ջանքերը խթանելու նրա կարողությունը։

Այսօր այդ փրկված հայերի սերունդները վկայությունն են ճգնաժամերի ժամանակ ԱՄՆ առաջնորդության անսասան ազդեցության մասին։

Իրավարար վճիռը մնում է միջազգային իրավունքի անկյունաքարերից մեկը՝ ներկայացնելով առանց ուժի կիրառման հակամարտությունների լուծման իրավական ճանապարհը։

Հարավային Կովկասի առումով այն սկզբունքները, որոնք դրվել են այս վճռի հիմքում, այսօր նույնքան արդիական են, որքան մեկ դար առաջ։ Տարածաշրջանը շարունակում է բախվել չլուծված վեճերից և պատմական անարդարություններից բխող մարտահրավերներին։ Իրավարար վճռի կարևորության վերահաստատումը կարող է հիմք հանդիսանալ խաղաղության, հաշտեցման և կայուն զարգացման խթանման համար։

Մենք հավատում ենք, որ Միացյալ Նահանգները ունի բացառիկ հնարավորություն ՝ օգտագործելով իր պատմական կապերը Հայաստանի հետ և իր բարոյական ժառանգությունը իր օրինակով առաջնորդելու՝ հանուն տարածաշրջանում կայունությունն ու արդարության։

Վիլսոնի իրավարար վճիռի արդիականության ճանաչմամբ ձեր առաջնորդությունը կարող է վերահաստատել Ամերիկայի նվիրվածությունը իրավունքի վրա հիմնված աշխարհակարգին և պատմական անարդարությունները լուծելու իր հանձնառությունը։

Ավելին, երբ Հարավային Կովկասը անցնում է արագ փոփոխվող աշխարհաքաղաքական տեղանքով, ԱՄՆ-ի նորացված ներգրավվածությունը կարող է նպաստել տարածաշրջանի կայունությանը։

Հայաստանը՝ որպես ապագա ժողովրդավարություն, մեծապես գնահատում է իր գործընկերությունը Միացյալ Նահանգների հետ և ակնկալում է շարունակական աջակցություն՝ կառուցելու բարգավաճ և խաղաղ գալիք։

ԱՄՆ-Հայաստան հարաբերությունների պատմական համատեքստի և Վիլսոնի կողմից սահմանված բարոյական նախադեպի ճանաչումը կարող է հիմք հանդիսանալ երկկողմ կապերի խորացման համար։

Այս նշանակալի տարեդարձը նշելով՝ մենք կոչ ենք անում ձեզ՝ որպես Միացյալ Նահանգների առաջնորդներ, վերահաստատել Վիլսոնի իրավարար վճռի մարմնավորած արժեքները։

Հարգենք այն պետական գործչի ժառանգությունը, ով պայքարեց արդարության համար, փրկեց անհամար կյանքեր և դրեց միջազգային իրավունքի մնայուն սկզբունքների հիմքերը։ Այս քայլով մենք կարող ենք նպաստել արդարության հաղթանակին, պատմական վերքերի բուժմանը և ազգերի համագործակցությանը՝ հանուն ընդհանուր բարիքի։

Հարգանքով և հույսով,

ԱՄՆ-Հայաստան հարաբերություններին և տարածաշրջանային խաղաղությանը նվիրված Վուդրո Վիլսոնի իրավարար վճռի 104-ամյակի համաժողովի մասնակիցներ,

23 նոյեմբերի 2024թ․,Երևան, Հայաստանի Հանրապետություն